تابستانِ عاشقان
تابستانِ عاشقان
محمود درویش
برگردان: عبدالرضا رضایی نیا
انتشارات فصل پنجم، تهران.
104 صفحه.
درباره ی شاعر
سرشت و سرنوشت شعر محمود درویش چنان با آرمان فلسطین در پیوند است که گسست این دو از یکدیگر محال می نماید. فلسطین پیش از آن که قطعه ای از خاک، بیرون از وجود شاعر باشد، سرزمینی است در زبان و ذهن او؛ تکه ای از روح اوست. اگر جسمش از فلسطینِ بیرون تبعید می شود، فلسطینِ درون با اوست، و این لطیفه، آلام جانکاه تبعید را بر او گوارا می کند.
واقعیت انکار ناشدنی این است که محمود درویش در دهه های پایانی عمر کوشید تا از حماسه خوانی برای مبارزه ی قهرآمیز و جنگ آشتی ناپذیر فاصله بگیرد و سیمایی نو از درویش شاعر ترسیم کند، اما این هم واقعیتی است که مبارزه و آرمان فلسطین هرگز دست از سر او برنداشت؛ نمونه اش شعر «محمّد» است که با حزنی لطیف شهادت محمّدالدّره کودک فلسطینی را تصویر می کند که در آغوش پدر و پیش چشم دوربین های تلویزیونی گلوله آجین شد.
هرگونه بنگریم؛ محمود درویش همان شاعر شریف و عاشق فلسطین و سرسپرده ی آزادی است که هرگز از حساسیت های خویش نسبت به آرمان های انسانی دست بردار نیست. او در گفتگویی با روزنامه فرانسوی لیبراسیون بر این نکته تأکید می کند که «شعر با سلاح جنگی به مصاف جنگ نمی رود، بلکه با موشک های بلاغی هواپیماهای جنگی را ساقط می کند.»
درویش بر تعریف واژه ی شهید در قاموس قرآنی درنگ می کند و مصادیق امروزین آن را در بیانی صریح چنین برمی شمارد:
«واژه ی شهید در قرآن به معنای شاهد آمده است، مسیح، محمد الدّره و ملت عراق - که زیر بمب های هوشمند آمریکایی جان می سپارند - شهیدند، زیرا اینان با انسانیت شان رودرروی وحشت و توحش شهادت می دهند.»
در ادامه دو شعر از این مجموعه آمده است: محمّد،
دختر/فریاد
محمّد
(برای محمّدالدّره سیزده ساله
که در آغوش پدر کشته شد؛
پیش چشم دوربین تلویزیون ها.)
محمّد در آغوش پدر آشیان می کند؛
چونان پرنده ای هراسان از دوزخ آسمان:
پدر پناهم بده
_ از پریدن به بالا _
بال هایم تاب باد ندارند،
و افق کبود است.
محمّد می خواهد به خانه برگردد؛
بی دوچرخه ای ...
یا پیرهنی نو،
می خواهد به سوی نیمکتش برود،
به سوی دفتر صرف و نحوش:
پدر!
مرا به خانه ببر،
تا درس هایم را حاضر کنم
و عمرم را
_ آرام، آرام _
بگذرانم؛
بر ساحل دریا،
در سایه سار نخل ها
و نه چیزی بیشتر
و نه چیزی بیشتر...
محمّد
با لشکری رویاروست؛
نه سنگی،
نه تکّه های ستارگانی،
بی آن که به دیوار رو کند تا بنویسد:
«آزادی ام هرگز نخواهد مرد!»
که دیگرش آزادی ای نیست،
تا بر سر آن بجنگد
و برای کبوتر پیکاسو
افقی نیست
و او هم چنان در نامی زاده می شود
که نفرین نام را بر او آوار می کند،
تا چند
از خویشتن زاده خواهد شد؟
کودکی بی سرزمین،
کودکی بی فرصت کودکانگی،
اگر خوابی به سراغش آمد،
کجا به خواب رود؛
که زمین زخم است و ...
پرستشگاه...
محمّد
مرگ محتومش را می بیند که پیش می آید،
اما به یاد پلنگی می افتد،
که در تلویزیون دیده بود؛
پلنگی زورمند
که آهویی شیرخواره را دور می زند،
و هنگامی که به او نزدیک می شود،
بوی شیر به مشامش می رسد،
پس آن گاه از دریدن بچه آهو چشم می پوشد،
انگار که شیر
رام کننده ی دَد خویانِ صحراست؛
- نجات می یابم
[پسرک می گوید و می گرید]
زیرا زندگی ام آن جاست؛
پنهان
در صندوقچه ی مادرم،
نجات می یابم...
و گواهی می دهم.
محمّد
فرشته ای فقیر
بسیار نزدیک
به تفنگ صیّاد خونسردش،
دقایقی ست که دوربین خیره مانده؛
به حرکات پسرک
که با سایه اش یکی شده است
رخساره اش
چون صبحدمان روشن است،
دلش
چون سیبی روشن است،
انگشتان دو دستش
چونان شمع روشن است،
و شبنم روی شلوارش روشن است،
می شد که صیّادش
دَمی بیندیشد و بگوید:
- «رهایش می کنم
تا فلسطینش را بی اشتباه تلفظ کند،
اکنون به فرمان درونم رهایش می کنم
و فردا، هنگامی که سرکشی کند،
خواهمش کشت!»
محمّد
مسیح نوباوه ای
که به خواب می رود و رؤیا می بیند؛
در قلب شمایلی مسین
و شاخه ای زیتون
و ملّتی نوزا.
محمّد
خونی فزونتر
از آن چه پیامبران می طلبند!
پس اوج بگیر
به سوی سِدرَه المُنتَهی،
ای محمّد!
***
دختر/فریاد
بر ساحل دریا
دخترکی ست،
دخترک را خانواده ای ست
و خانواده را خانه ای
و خانه را
دو پنجره و یک در ...
و در دریا ناوچه ای ست
که تفریح می کند
با صید آدم های ساحل؛
چهار نفر...
پنج نفر...
هفت نفر
بر شن می افتند
و دخترک دَمی در اَمان می مانَد؛
زیرا دستی از مه به یاری اش آمد،
دستی خدایی،
آن گاه دخترک فریاد زد:
بابا...
بابای من!
بلند شو، تا برگردیم،
دریا برای امثال ما نیست!
پدر امّا پاسخ نداد
که بر سایه اش فرو غلتیده بود،
در کوران غیاب،
خونی در نخل،
خونی در ابر،
صدا او را به پرواز در می آورد،
بالاتر و دورتر از ساحل دریا،
در شب صحرا فریاد می زند؛
پژواک را پژواکی نیست،
و آن گاه
دخترک - خود -
فریادی جاودانه می شود
در خبری فوری،
که دیگر خبری فوری نماند،
وقتی هواپیماها باز آمدند
تا بمباران کنند؛
خانه ای را
با دو پنجره و یک در...
...